Tekst: Joop van Vlerken

Corrosieproblemen in gesloten watervoerende systemen lijken eerder toe te nemen dan af te nemen. Daarom was het volgens Irene van Veelen van ISSO tijd voor een herziening van ‘Aanbevelingen ter voorkoming van corrosie en ketelsteenvorming in watervoerende installaties’ uit 1983.
“Er is heel wat veranderd sinds 1983, toen de eerste richtlijn werd opgesteld. Het ging toen nog vooral over stalen leidingen, nu wordt veel met kunststofleidingen gewerkt. En ook de afgiftesystemen zijn anders. Vroeger gebruikte men radiatoren op hoge temperatuur, tegenwoordig worden vaak vloerverwarming of klimaatplafonds toegepast op lage temperaturen. Dat heeft ook effect op corrosie in leidingen.”

Corrosie nieuwe installaties

ISSO ging om de tafel met verschillende bedrijven uit de installatiesector om een aanvulling te maken voor de publicatie, vertelt Van Veelen. “We kregen vragen vanuit het veld over corrosieproblemen in relatief nieuwe installaties in grote gebouwen. Daarover hebben we het in kennissessies met verschillende bedrijven gehad. Zij herkenden dit probleem. Dat was eigenlijk de aanleiding om de oude uitgave te actualiseren.” De nieuwe uitgave die in september 2019 gepresenteerd is, sluit weer aan bij de huidige praktijk.

Drukbehoud installatie

Het drukbehoud in de installaties is vaak niet in orde, waardoor er meer zuurstof in de installaties kan komen, legt Van Veelen uit. “De kern van het probleem is eigenlijk dat steeds meer systemen zuurstof bevatten waardoor corrosie ontstaat. Die zuurstof moet eruit bij het inregelen van het systeem. Maar vaak komt er door een foutief drukbehoud, gecombineerd met niet-zuurstofdichte materialen, toch weer zuurstof in het systeem. In de praktijk worden vaak te kleine expansievaten toegepast, met een verkeerde voordruk. Hierdoor kan ‘s nachts, bijvoorbeeld bij temperatuurdaling, het watervolume afnemen. Daardoor kan onderdruk in het systeem ontstaan, waardoor zuurstof het systeem kan binnentreden.”

Vervuiling systeem

Een ander punt is dat door corrosie in het systeem de corrosieproducten voor vervuiling van het systeem zorgen. Met name warmtewisselaars en regelventielen zijn hier gevoelig voor, vertelt Van Veelen. “Naast vervuiling ten gevolge van zuurstofcorrosie, kan bij lagere temperatuur ook microbiologische groei ontstaan, een ander probleem dat specifieke corrosievormen kan bevorderen.”

Hardheidsafzetting (bron: ISSO-publicatie 13)

Kunststofleidingen

Hoewel tegenwoordig steeds meer leidingsystemen van kunststof zijn, kan ook in deze systemen corrosie gevormd worden, vertelt Van Veelen. “Zuurstof zorgt voor corrosie als het reageert met metaal. In kunststofleidingen speelt dat niet, maar daar ontstaan de problemen juist in metalen componenten zoals messing koppelingen. Het materiaal dat na staal het zwakste is, wordt aangetast. Daarnaast zijn cv-ketels van metaal, en dat geldt ook voor regelkleppen. Juist op die plekken concentreren zich nu de corrosieproblemen.”

Messing onderdelen

Van Veelen legt uit hoe dat werkt. “Er wordt meer kunststof toegepast en relatief weinig staal. Hierdoor denkt men een corrosiebestendige installatie te hebben gebouwd, maar in de praktijk blijkt vaak dat de messing onderdelen dan aan corrosie onderhevig zijn. Het probleem verplaatst zich dus. Om problemen zoveel mogelijk te voorkomen is het nodig intrede van zuurstof tegen te gaan. Het gebruik van kunststofleidingen die voldoen aan DIN 4726 kan daaraan bijdragen.”

Aandeel installateurs

Volgens Van Veelen is het belangrijk dat installateurs zich realiseren dat ze zelf veel kunnen doen aan het voorkomen van corrosieproblemen. “In de richtlijn hebben we veel uitleg gegeven en we geven ze een richting waarmee ze aan de slag kunnen. Het vullen van installaties met drinkwater werd veel gedaan, maar zeker in grotere systemen moet het water echt onthard worden. En ook ontzouten raden we aan, omdat door een lagere geleiding ook minder corrosie ontstaat. In de publicatie hebben we handige stappenplannen en tabellen opgenomen. Daarin is terug te vinden voor welke systemen dit wel of niet wordt aanbevolen.”

Top vijf oorzaken van corrosie in leidingsystemen

Corrosie wordt veroorzaakt door zuurstof. Dit is de belangrijkste parameter. Het vermijden van zuurstof in het systeem moet daarom bovenaan de prioriteitenlijst staan.

Zuurstof komt het systeem binnen via zuurstofdoorlatende bouwdelen, zoals rubbers of volkunststofleidingen zonder zuurstofbarrière. Dit kan worden voorkomen door toepassing van materialen met voldoende zuurstofbarrière. Kunststoffen hebben een beschermlaag nodig en moeten minimaal voldoen aan de eisen van DIN 4726.
Verder komt zuurstof het systeem binnen bij een onjuist drukbehoud in het systeem. Hierdoor kan op bepaalde plaatsen en tijdstippen onderdruk ontstaan en kan lucht het systeem binnendringen. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren bij de toepassing van automatische ontluchters. Op het moment dat er onderdruk optreedt, kunnen deze omgekeerd gaan werken en juist lucht toelaten in de installatie. Dat is ongewenst.
Een andere belangrijke oorzaak voor het binnendringen van zuurstof zijn defecten van het expansiesysteem, zoals een gescheurd membraan in het vat. Het komt zelfs voor dat het expansiesysteem geheel ontbreekt. Op het moment dat de druk stijgt door bijvoorbeeld opwarming, zal het water overstorten via het ontlastventiel. Als vervolgens het water afkoelt, ontstaat onderdruk. Bij een defect of ontbrekend expansiesysteem kan lucht het systeem binnendringen.
Dit kan ook leiden tot automatische watersuppletie. Het suppleren van water is altijd een teken dat ergens water verloren is gegaan. Als dit een gevolg is van lekkage of werkzaamheden is de suppletie goed te verklaren. Wanneer veel suppleren niet een direct aanwijsbare oorzaak heeft, moet hier goed naar gekeken worden, omdat suppletie zorgt voor aanvoer van zuurstof in het systeem.
Corrosie kan verder worden veroorzaakt doordat de samenstelling van de waterkwaliteit niet is afgestemd op de toegepaste materialen. Zo komt de pH-waarde voor aluminium heel nauw, terwijl deze voor staal hoger mag zijn. Alleen een juiste waterkwaliteit, met voldoende aandacht voor zuurstof, pH-waarde en geleidbaarheid kunnen problemen voorkomen.

Monitoring van installaties

Om corrosieproblemen tegen te gaan is het dus van belang dat er geen zuurstof in het systeem kan komen. Problemen ten gevolge van corrosie kunnen worden gesignaleerd door juiste monitoring op systemen. Hierdoor is het mogelijk om tijdig in te grijpen als er wat fout dreigt te gaan. Ook voldoende preventief beheer en onderhoud is nodig om problemen te voorkomen.

Bij monitoring kan gedacht worden aan:

Meting van pH-waarde en geleidbaarheid (EGV)
Controle van druk op essentiële punten in het systeem
Controle van de voordruk van het expansiesysteem
Meting van corrosiesnelheid