Leestip: “Hybride warmtepompen worden onterecht als tussenoplossing gezien”

Installatiemonitor monitort sinds 2019 de prestaties van zo’n 600 geïnstalleerde warmtepompen in woningen, waarvan een groot deel hybride varianten zijn. Het voordeel: de prestaties van warmtepompen worden op deze manier daadwerkelijk in de praktijk getest. Dat is tot op heden weinig gedaan, waardoor het vooralsnog lastig bleek om daar algemene uitspraken over te doen. Het nadeel: het onderzoek baseert zich ‘slechts’ op data uit slimme meters en een korte vragenlijst. Met andere woorden: het onderzoek treedt niet in detail.

Installatiemonitor wordt op 30 juni van dit jaar afgerond, waarna er rond september een eindrapportage zal verschijnen. Maar volgens Paul Friedel, auteur van de Installatiemonitor, kunnen er nu al enkele interessante conclusies worden getrokken. Eind vorig jaar werd namelijk ook al een tussenrapportage van de Installatiemonitor gepubliceerd.

Prestaties hybride warmtepomp bij koud weer

“Wat we in die tussenrapportage nog misten, waren de prestaties van (hybride) warmtepompen in heel koud weer. Maar afgelopen februari hebben we dat ruim een week kunnen monitoren”, aldus Friedel. Voor hybride warmtepompen geldt dat het elektriciteitsverbruik in dergelijke situaties niet extreem hoog wordt. Logisch ook. Het elektriciteitsverbruik van hybride warmtepompen is namelijk van nature begrensd, meestal tot 1 kW. Bij lagere temperaturen neemt de cv-ketel het simpelweg over.

Maximaal vermogen

“Bij all-electric warmtepompen blijft het elektriciteitsgebruik op koude dagen wel degelijk stijgen, maar ook daar zit er een limiet aan. Je zou verwachten dat er 2 tot 3 kW piekvraag per woning bij zou komen op echt koude dagen, maar dat effect zien we nadrukkelijk niet. Dat is goed nieuws voor de netbeheerders. Wel zien we dat veel warmtepompen op dergelijke dagen ’s nachts doorstoken in plaats van dat ze terug regelen. Ze draaien dus constant op maximaal vermogen.”

Leestip: Warmtepomp of zonnepanelen binnenkort verplicht bij renovatie

Dekkingsgraad hybride warmtepompen

Maar wat doen die koude winterdagen met de dekkingsgraad van hybride warmtepompen? Dat is een lastige vraag, stelt Friedel. Omdat Installatiemonitor zich uitsluitend baseert op data van slimme meters, is het moeilijk om daar conclusies over te trekken. “We kunnen immers alleen zien wanneer de warmtepomp aan staat en hoeveel elektriciteit die vraagt. Maar we weten niet precies hoeveel warmte de warmtepomp maakt met die elektriciteit.”

Tweederde van warmtevraag

In de tussenrapportage werden daarom drie scenario’s doorberekend (prestaties volgens de specificaties van de fabrikant, een stuk slechtere prestaties en fors betere prestaties). Die kwamen allen om en nabij twee derde dekking van de warmtevraag uit. De koude winterdagen bevestigen die conclusie, stelt Friedel. “Op die dagen werd alleen gas gebruikt, waardoor we de warmtevraag van een woning kunnen achterhalen. We weten namelijk dat cv-ketels gemiddeld een rendement van 90 procent per kilowattuur draaien. Daardoor weten we de warmtevraag bij bijvoorbeeld 10 graden Celsius en kunnen we dat ook berekenen voor hogere temperaturen.”

Die berekeningen worden momenteel gemaakt en het is nog even de vraag of die sommen betrouwbaar genoeg zullen zijn. Er moeten bijvoorbeeld ook correcties worden doorgevoerd voor factoren zoals zoninstraling en menselijke activiteit. Maar het lijkt erop dat ook na deze berekeningen de conclusie over de dekkingsgraad van hybride warmtepompen overeind blijft.

Balans hybride warmtepompen en cv-ketel

[intermezzo:1] Een kleine kanttekening is daarbij wel op zijn plaats: het hangt namelijk van het gebruiksdoel van de hybride warmtepomp af welk percentage hij dekt. Friedel: “Wie vooral gas wil besparen, kan de hybride warmtepomp zo instellen dat hij veel meer warmtevraag dekt. Maar daar staan hoger elektriciteitsgebruik en een hogere energierekening tegenover, omdat de warmtepomp dan relatief ongunstig draait. Daarnaast is het van belang om rekening te houden met de CO₂-reductie die je wilt realiseren. Hoe lager de temperatuur, hoe inefficiënter een hybride warmtepomp draait. Bij bepaalde (koude) temperaturen zal een gasketel daarom een hogere CO₂-besparing opleveren dan een hybride warmtepomp. Het gaat dus om een balans tussen gasbesparing, geldbesparing en CO₂-reductie. Daar zal elke woningeigenaar andere keuzes in maken en dat heeft invloed op de balans tussen warmtepomp- en ketelgebruik.”

Leestip: Bestuurbare warmtepompen pauzeren bij piekvraag elektriciteit

Wel of geen hybride warmtepomp

De onderzoeksresultaten wijzen echter duidelijk op een gemiddelde dekking van twee derde van de warmtevraag. Meer dan genoeg om een rol van betekenis te spelen in de energietransitie, stelt Friedel. “Wachten we tot een woning aan de beurt is om volledig gasloos te worden en komen we dan pas in actie? Dat kan in sommige gevallen nog wel twintig jaar duren. Of grijpen we nu de kans om, tegen relatief lage kosten, een aardgasbesparing van ongeveer 66 procent te realiseren? Dat vind ik geen moeilijke keuze. Hybride warmtepompen kunnen we nú op grote schaal uitrollen. Ze vereisen geen grote aanpassingen aan de woning of het warmteafgiftesysteem en veel woningen zijn er geschikt voor. Laten we daar vooral mee beginnen.”

“Toegegeven, de installatie van een hybride warmtepomp kost twee- tot drieduizend euro meer dan een ketelvervanging. Maar dat zijn bedragen die voor een grote groep mensen haalbaar zijn, zeker wanneer zij gebruik maken van de ISDE-subsidie’, vervolgt hij. ‘Bij all-electric warmtepompen is dat een ander verhaal, dan praat je al snel over een investering van meer dan tienduizend euro.”

Netverzwaring?

Een aandachtspunt bij de uitrol van zowel hybride warmtepompen als all-electric warmtepompen is de druk op het elektriciteitsnet. Friedel: “Nederlandse elektriciteitsnetten zijn gedimensioneerd op ongeveer 1 tot 1,5 kilowatt elektrische capaciteit per woning. Een gemiddelde woning komt daar op bepaalde momenten gemakkelijk bovenuit, maar door de spreiding van het energiegebruik in een wijk of regio (niet iedereen gebruikt op hetzelfde moment elektriciteit, red.) kan het elektriciteitsnet dat over het algemeen prima aan. Een hybride warmtepomp voegt daar echter een kilowatt per huishouden aan toe en bij een all-electric warmtepomp kan het zomaar om drie kilowatt gaan. En warmtepompen worden wel allemaal op dezelfde momenten gebruikt. Dat kan problemen opleveren.”

Waar dat precies tot problemen kan leiden, is moeilijk te voorspellen. Er zullen plekken zijn waar je zonder problemen hele straten uit kan rusten met hybride warmtepompen, zegt Friedel. Maar er zullen ook plekken zijn waar een paar warmtepompen al voor problemen zorgen. Het staat echter wel buiten kijf dat netverzwaring bijna overal een agendapunt wordt om op zijn minst rekening mee te houden. “Naast warmtepompen komen er namelijk ook steeds meer elektrische auto’s en pv-panelen bij. En die hebben een vergelijkbare impact op het elektriciteitsnet.”

De gemakkelijkste optie

Toch is dat geen reden om niet met hybride warmtepompen aan de slag te gaan, benadrukt Friedel. Data uit de Installatiemonitor tonen namelijk aan dat de additionele netbelasting van hybride warmtepompen vooralsnog beperkt is en zeker niet voor penibele situaties op het elektriciteitsnet zorgt. Met andere woorden: er kunnen zonder problemen nog een heleboel hybride warmtepompen bij. “En belangrijker nog: de voordelen daarvan zijn groot. Met hybride warmtepompen kan je grote duurzame impact maken, zonder een woning te renoveren of het warmteafgiftesysteem aan te passen. Daarmee ontkoppel je dus de installatieoplossing van de woningoplossing; het één kan zonder het ander.”

“Ja, het is een tikje ingewikkelder, je hebt iets meer ruimte nodig en het vereist een iets hogere investering dan een ketelvervanging. Maar vergeleken met all-electric oplossingen is dit zoveel simpeler. Van alle duurzame verwarmingsopties is dit verreweg de gemakkelijkste.”