Door Joop van Vlerken

“Het is een bijzonder gebouw op een bijzondere plek in een mooie omgeving. Daarom is het heel belangrijk dat we bekijken hoe het gebouw onderdeel gaat uitmaken van de omgeving.” Aan het woord is Niels Struijcken, commercieel manager bij Heijmans. Op het terrein van de Kleine Aarde in Boxtel bouwt Heijmans 22 duurzame appartementen voor woonstichting Joost in een massief houten gebouw.

Autarkisch en energieleverend

Heijmans begint juni 2021 met de bouw. Het woongebouw is ontworpen aan de hand van vier thema’s: energie, water, materialen en ecologie, vertelt Marlies Zuidam, architect bij FAAM architects. “Het gebouw is bijna autarkisch (economisch of anderszins onafhankelijk van anderen, red.) en in ieder geval energieleverend. De helft van het dak bestaat uit zonnepanelen waarmee we het gebouw van stroom voorzien. De andere helft is gereserveerd voor heattubes waarmee we warm water maken en daaronder een groen dak waarmee we zoveel mogelijk water opvangen. Het gebouw is geïntegreerd in een heuvel, zodat je zonder trap beide lagen van het gebouw kunt inlopen.”

Circulaire materialen

Struijcken benadrukt dat de vier ontwerpthema’s in alle aspecten van het gebouw terugkomen. “We willen dat het gebouw energieleverend wordt. Het watergebruik moet 70% lager zijn dan gewoonlijk. We willen op het gebied van materialen zoveel mogelijk circulair zijn. En ecologisch willen we regeneratief te werk gaan, zodat er over vijf jaar meer biodiversiteit op het terrein is dan er nu is.”

Deel uit het installatieprincipe voor het houten woongebouw van Faam Architects. Klik op het plaatje om het hele principeschema te zien.

Droogbouwsysteem voor vloerverwarming

Voor het installatie-ontwerp van het ambitieuze nieuwbouwproject in Boxtel tekende Visietech, onder leiding van Johan Koekkoek. “De ambitie die er ligt, is om energieleverend te zijn. Daarnaast is het een houten gebouw dus daar ligt de uitdaging om te bekijken of we de installaties erin kunnen verwerken op een duurzame manier. Omdat je werkt met hout is vloerverwarming niet vanzelfsprekend, omdat je de leidingen niet in de betonvloer kunt laten lopen. Daarom willen we in dit project een droogbouwsysteem voor vloerverwarming toepassen. Die gaat in één zone door het hele gebouw.”

Bijverwarming met infraroodpanelen

De vloerverwarming zorgt voor een constante temperatuur van 18 graden in het appartementencomplex, vertelt Koekkoek. “Bijverwarming gebeurt vervolgens met infraroodpanelen. Dit doen we onder meer omdat het lastig is om nachtverlaging toe te passen in de slaapvertrekken. Door de basistemperatuur op 18 graden te houden, is het ’s nachts in ieder geval niet te warm in de slaapvertrekken.”

Nadeel van houten gebouwen

Het systeem werkt op deze manier ook goed als koeling legt Koekkoek uit. “Een nadeel van houten gebouwen is dat ze snel kunnen opwarmen. Daarom is het belangrijk dat je het koel kunt houden. De zon komt op in het oosten en warmt dan de oostkant van het gebouw op. Als het in de ruimtes vervolgens 24 graden wordt door de instraling van zon en door de leidingen van de vloerverwarming loopt water van 19 graden, wordt er gekoeld. Aan de andere kant van het gebouw kan het best nog fris zijn en wordt met dezelfde temperatuur verwarmd.” Doordat de vloerverwarming een constante temperatuur levert, is de installatie voor de bewoner supersimpel te bedienen, vertelt Koekkoek. “Als hij het te warm heeft, kan hij het raam openzetten en als het te koud is, zet hij simpelweg de thermostaat omhoog en springen de infraroodpanelen bij.”

[intermezzo:1]

Betaalbaarheid en materiaalkeuze

De woningen zijn ontwikkeld voor één- en tweepersoonshuishoudens, vertelt Struijcken. “Het is sociale woningbouw, dus betaalbaarheid en kwaliteit zijn erg belangrijk. We hebben samen met woonstichting Joost de eisen voor het gebouw bepaald. Dat hebben we vervolgens vertaald naar technische eisen en bijvoorbeeld materiaaleigenschappen.” Het gebruik van materialen is belangrijk in dit project, omdat de opdrachtgever zoveel mogelijk circulair wil bouwen, vertelt Struijcken. “We hebben al in een vroeg stadium besloten dat we circulair willen bouwen, maar wel zonder onnodige risico’s. Belangrijke circulaire eigenschappen hier zijn dat we alleen droge verbindingen gebruiken, zodat we alles makkelijk uit elkaar kunnen halen. Daarnaast willen we het gebouw flexibel indeelbaar maken, waardoor de levensduur vergroot wordt.”

Lage onderhoudskosten

Daarnaast wordt er goed gekeken waar de grondstoffen vandaan komen, vertelt Struijcken. “We gebruiken bijvoorbeeld aluminium kozijnen en we willen dat die van hergebruikt materiaal gemaakt zijn. Maar we kijken ook naar de kosten. Ranke aluminium kozijnen kunnen de tand des tijds doorstaan en hebben lage onderhoudskosten.” Hij ziet dit project dan ook als een leerschool voor andere toekomstige projecten. “Het is een kans om hergebruik toe te passen op kleine schaal en het zo te testen. Vervolgens kunnen we die kennis toepassen bij een veel groter gebouw, bijvoorbeeld een kantoorpand van 20 verdiepingen. Het gaat erom dat we in de haarvaten van verschillende ketens duiken en die informatie kunnen toepassen in andere projecten.”

[intermezzo:2]

Keuze voor hout heeft gevolgen

De keuze voor hout heeft allerlei bouwkundige gevolgen, legt Struijcken uit. “Werken met hout heeft consequenties. We moeten het materiaal echt doorgronden. Zo moeten we veel dikkere vloeren maken, waardoor de wandelementen ook hoger zijn. Daarnaast moeten we rekening houden met specifieke akoestische en brandwerende eisen. Maar betaalbaarheid blijft natuurlijk van belang. Daarom willen we zoveel mogelijk binnen de standaardmaten blijven.”

Niet te snel te koud

Een groot voordeel van hout is volgens Struijcken dat het niet snel koud wordt. “Steen wordt koud en moet je daarom op temperatuur houden. Bij hout is dat niet zo. Daarom kun je in houten gebouwen ook makkelijker met Infraroodverwarming werken.” Bouwen met hout heeft nog een ander belangrijk voordeel, voegt Zuidam toe. “Je kunt er veel sneller mee bouwen. Dat komt omdat de constructie volledig geprefabriceerd wordt in de fabriek van Laminated Timber Solutions in België. In twee weken moet het casco staan. Vervolgens moet de afbouw nog beginnen, dat duurt natuurlijk langer.”

[intermezzo:3]

Warmtepompen met tapwater-booster

De bron die het gebouw temperatuur van 18 graden houdt, is een luchtwaterwarmtepomp van Ecoforest. Dat is een bijzonder efficiënt apparaat, legt Koekkoek uit. “De drycooler zuigt lucht aan en geeft de temperatuur via een warmtewisselaar af aan glycol. De voordelen zijn duidelijk. Er hoeft geen bron geboord te worden. Geluidsoverlast speelt niet bij deze installatie en het is een heel eenvoudig, maar efficiënt systeem met een hoge COP. In het project in Boxtel gaan we drie van deze warmtepompen met een gezamenlijk vermogen van 45 kW plaatsen die alle 22 woningen van warmte en koude voorzien.”

Warm tapwater via warmtepomp

De warmtepompen zorgen ook voor het warm tapwater legt Koekkoek uit. “De warmtepomp maakt een basistemperatuur van 45 tot 50 graden. Vervolgens plussen we dat water met de TE-Booster, een soort efficiënte close-in-boiler, nog extra op naar 55 graden. Het is niet efficiënt om water van 60 graden te maken met een warmtepomp, vandaar dat we deze elektrische oplossing hebben toegevoegd.”

Zoutwateraccu

Op het gebied van elektriciteit is het de bedoeling dat het woongebouw zoveel mogelijk zelfvoorzienend wordt. Daarvoor worden zonnepanelen en een zoutwateraccu van Greenrock toegepast, vertelt Koekkoek. “Deze accu slaat elektriciteit op een duurzame manier op. Hij is wel wat groter dan een lithiumbatterij en vraagt dus om iets meer ruimte. Het duurt ook langer om de accu te ontladen, wat deze techniek zeer geschikt maakt voor gebouwen, maar niet voor bijvoorbeeld elektrische auto’s. Met de accu kunnen we piekbelasting van het elektriciteitsnet voorkomen.”

Installatiefeiten

Opdrachtgever: Woningstichting Joost
Architect: Faam Architecten
Aannemer: Heijmans Bouw
Houten constructie: Laminated Timber Solutions
Installatieontwerp: Visietech
Bouwadvies: Hello New Day
Ecologisch advies: Staro

Warmtepomp: Ecoforest
TE-booster: Fort-es
Zoutwateraccu: Greenrock

Dit is een artikel uit Installatie XL 2020, een special over grote en grootse projecten. De special is een gezamenlijke uitgave van de redacties van RCC K&L, Gawalo, Installatie Journaal en Vakblad Warmtepompen en verschijnt elk jaar in december in gedrukte vorm en als digitale bladerversie.