Tekst: Marion de Graaff

Ron Kompeer is manager Productgroep Inkoop HVAC bij groothandel Technische Unie: “De energietransitie zorgt ervoor dat we heel anders kijken naar de energievoorziening en de energiehuishouding”, constateert hij. “Verwarmen, koelen en ventileren zijn daar allemaal onderdelen van.”

Lagetemperatuurverwarming

“Kijken we naar de warmteafgifte, dan zien we een sterke toename van lagetemperatuurverwarming (ltv), en dan vooral van de afgiftesystemen vloerverwarming en convectoren. Hebben we het over all-electric, dan zijn elektrische radiatoren en infraroodpanelen in opkomst.”

“Het mooie van elektrische radiatoren is dat ze erg innovatief zijn. Ze zijn voorzien van bewegings- en temperatuursensoren, individueel en op afstand te regelen. Elektrische vloerverwarming bestaat in verschillende vormen, maar door het hoge energieverbruik is dat nog niet op grote schaal doorgedrongen.”

Elektrische afgiftesystemen

Ook Robin Waarsenburg, Business Manager Duurzaam bij Wasco, ziet de vraag naar elektrische afgiftesystemen stijgen. “In onze ogen is dat een prima oplossing, mits goed toegepast. Ook zijn er bepaalde voorwaarden, zoals goede isolatie en bij voorkeur de beschikbaarheid van duurzaam opgewekte energie. Wij adviseren altijd om de verschillende opties heel goed door te rekenen.”

Nieuwbouw: ltv-systemen

“De omslag naar gasloos is zonder twijfel de grootste verandering voor de branche, maar ik wil wel vooropstellen dat er een enorm verschil is tussen bestaande bouw en nieuwbouw. In nieuwbouwwoningen wordt bijna uitsluitend nog lagetemperatuurverwarming toegepast, met als veel voorkomende combinatie een warmtepomp met vloerverwarming. Ook convectoren doen het heel goed, terwijl de verkoop van radiatoren duidelijk afneemt.”

Dankzij de low-H2O technologie en het DBH-systeem kunnen ook compactere modellen van radiator-convectoren zoals de Jaga Hybrid verwarmen op lage watertemperaturen.

Bestaande bouw: betaalbaar en duurzaam

“Bij bestaande bouw staan twee vragen centraal: ‘wat is mogelijk, en wat is wenselijk?’ Dat laatste punt hangt af van de eigenaar van het pand, die vaak uitgaat van betaalbaar óf duurzaam. Het is de kunst om die twee opties met elkaar te verenigen. Op de vraag wat er mogelijk is, kan een huiseigenaar zelf vaak geen antwoord geven. Hij is afhankelijk van het advies en van de kennis van de installateur. En die installateur is op zijn beurt afhankelijk van de input van leveranciers.”

Vloerverwarming

“Er wordt voor de bestaande bouw hard gezocht naar manieren om warmte zo voordelig en comfortabel mogelijk te regelen. Overstappen op lagetemperatuurverwarming is in veel bestaande woningen wel mogelijk, maar vraagt extra aandacht. Indien mogelijk wordt er gekozen voor vloerwarming op de begane grond, hoewel het behoorlijk ingrijpend en prijzig is om dat aan te laten leggen, zeker in een betonnen vloer.”

Convectoren en boosters

“Het is ook mogelijk om de radiatoren te vervangen door convectoren, maar ook dat kost wat. Er zijn goedkopere alternatieven zoals bijvoorbeeld het plaatsen van boosters onder de radiatoren, zodat de warme lucht gaat circuleren en de temperatuur in de ruimte sneller op peil is.”

Airco in de slaapkamers

“Een goed alternatief voor de slaapkamers is om airconditioning toe te passen. Je kunt dan koelen en verwarmen. Deze oplossing is voor de eindgebruiker nogal onbekend, maar wij zien het als een prima keuze. Juist omdat de verwarming op de slaapkamer eigenlijk nooit aan hebben, maar ‘het moet wel kunnen’. Een slaapkamer zonder afgiftesysteem is voor Nederlanders niet aan de orde. Het is een gevoel, we willen die zekerheid wel hebben.”

Radiator op zijn retour

Volgens Ron Kompeer neemt de verkoop van de radiator sinds zo’n anderhalf tot twee jaar af. “Dat wil niet zeggen dat ze niet meer verkocht worden, maar de verschuiving is ingezet”, stelt hij.

Verwarmen, ventileren en koelen

“Dat ltv aan terrein wint, komt doordat woningen steeds beter worden geïsoleerd. Vroeger ging het over verwarmen, of over ventileren, en in een enkel geval over koelen. Tegenwoordig is dat een drie-eenheid, want alleen als je die componenten goed op elkaar afstemt, kan er sprake zijn van een optimaal binnenklimaat. Optimaal heeft dan betrekking op zowel het comfort als het energieverbruik.”

“Voor die drie aspecten zijn nu nog drie verschillende soorten regelingen nodig, en dat maakt het soms nog lastig. Er worden programma’s en platforms ontwikkeld om de drie systemen op elkaar af te kunnen stemmen. De toekomst is dat met één app de gehele technische installatie wordt geregeld.”

Keuze afgiftesystemen

Prijs is en blijft in de meeste gevallen het belangrijkste punt in de keuze voor een afgiftesysteem. Dat geldt voor de individuele eindgebruiker, maar ook voor corporaties die grote volumes afnemen. “Bij lagetemperatuursystemen spelen daarnaast de toepasbaarheid en het comfort mee”, weet Waarsenburg.

“Advies is bij het kiezen echt heel belangrijk. Niets is vervelender dan wanneer er een systeem wordt opgeleverd dat niet voldoet aan de verwachtingen. En dat heeft niets met het systeem op zich te maken, dat kan optimaal functioneren. Het punt is dat mensen niet altijd weten wat een keuze inhoudt. Warmte die van een convector komt, voelt heel anders aan dan warmte van een radiator of van een infraroodpaneel. Dat is één ding. Daarbij komt dat ieder afgiftesysteem een eigen aanpak vraagt. Dus stappen mensen over op een ander systeem, dan moeten ze hun gedrag veranderen en dat is best lastig.”

Alternatieven voor gasketel

“Als marktleider hebben we een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid, en daarom sturen wij sterk op groen”, zegt Kompeer. “Waarschijnlijk is er straks niet één enkele techniek die de gasketel gaat vervangen. Van de warmtepomp zijn er meerdere varianten in opkomst. Aan de ene kant zie ik hybride combinaties met een ketel ontstaan, en aan de andere kant de lucht-lucht-, lucht-water- en de water-waterwarmtepomp die zonder ketel functioneren. Daarnaast zijn er de warmtenetten, in combinatie met restwarmte, biomassa of geothermie (aardwarmte). Gas van een andere samenstelling en waterstof zijn ook interessant, maar op dit moment nog niet op grote schaal inzetbaar. Er wordt wel volop mee geëxperimenteerd.”

Kennis verduurzaming delen

“Ik denk dat het belangrijk is om kennis op te doen, maar om vervolgens die kennis ook te delen. Dat is nodig om stappen te kunnen zetten op de ingeslagen weg van de verduurzaming, niet alleen voor de nieuwbouw maar zeker ook in de renovatie. Er zijn best practices nodig die als voorbeeld gaan dienen.”

Trainingen en ondersteuning

“Er zijn gelukkig al veel installateurs die met de nieuwe systemen uit de voeten kunnen”, zegt Robin Waarsenburg. “Aan de andere kant neemt het aantal vakmensen af en is er een dringende behoefte aan kennis en kunde. Daar spelen wij op in met ons WasCollege dat verschillende opleidingen verzorgt. Bijvoorbeeld in het aanleggen van een grondgebonden aardwarmtepomp, een klus waarvoor een installateur een certificaat moet hebben. Bovendien hebben we de capaciteit van onze afdeling Techniek in anderhalf jaar verdubbeld, om zo nog meer advies en begeleiding in de praktijk te kunnen bieden. Het Wasco Energie Centrum biedt klanten de mogelijkheid om kennis op te doen.”

Kennis nodig voor totaaloplossing

Ook Technische Unie zet stevig in op het trainen van en samenwerken met installateurs. ‘Zij komen bij de eindgebruikers thuis, dus ze zijn onze rechtstreekse link,’ zegt Kompeer. We ontmoeten installateurs onder andere in ons inspiratiecentrum in Zwolle waar we een aantal concepten zien op het gebied van klimaat en comfort. We focussen daarbij op de combinatie. We kijken verder dan één merk of één afgiftesysteem. Het gaat om de totaaloplossing en om daarin te kunnen voorzien is een breed aanbod, maar ook voldoende kennis en kunde nodig. Daarnaast zijn we gestart met TU Campus. Hier kunnen installateurs speciale trainingen, opleidingen en webinars volgen die hen verder helpen in hun vak.”

Kant-en-klare klimaatconcepten

Robin Waarsenburg verwacht dat er op korte termijn kant-en-klare klimaatconcepten voor verschillende woningtypen worden ontwikkeld. “Dat is dè manier om binnen een aantal jaren de bestaande en nieuwe woningen te verduurzamen. Verder zal er bij nieuwbouw in de planfase al rekening moeten worden gehouden met de installatie. Vroeger was een woning afgebouwd, en dan moest er nog een installatie worden aangelegd. Nu moet er ruimte zijn voor grotere kanalen, voor een warmtepomp, een buffervat en noem maar op. Er gebeurt heel erg veel in onze branche. De focus ligt heel duidelijk op duurzaamheid. Leuk, maar het is ook wel spannend omdat het zo snel gaat en je wilt wel de juiste keuzes maken. Het vraagt zorgvuldigheid en goede afwegingen.”

Meer vaart achter energietransitie

Van Ron Kompeer mag het allemaal wel iets sneller gaan. “De omslag naar energiezuinig is natuurlijk een positieve ontwikkeling”, zegt hij, “maar eerlijk gezegd vind ik wel dat het langzaam gaat. Het is complex, dat weet ik wel, en de kosten spelen ook mee. We zijn in Nederland gewend om een bepaald bedrag voor een ketel te betalen, en een bepaald bedrag voor het verbruik kwijt te zijn. Een duurzame oplossing kost meer, dus ook dat is wennen, en dat gaat langzaam. Maar toch, ik zou willen dat er veel meer vaart achter gezet werd.”

Energietransitie leeft

Robin Waarsenburg merkt wel dat de energietransitie ook buiten het werk leeft. “Mensen hebben het erover, ze willen weten wat er mogelijk is, wat de buurman doet, wat het kost, hoe de ervaringen zijn met verschillende oplossingen, etc. Vroeger praatte ik op verjaardagen niet over mijn werk, maar tegenwoordig is verwarming echt een hot item. Ik heb mijn taart altijd als laatste op”, lacht hij.