Tekst: Marion de Graaff

“We merkten enerzijds dat er tegenwoordig meer een- en tweepersoonshuishoudens zijn, anderzijds is het voor starters de laatste jaren moeilijk om een woning te kopen. Juist voor die doelgroepen wilden we met een oplossing komen. Met een aantal partijen hebben we het concept Optimaat ontwikkeld.”

Aan het woord is Ferry Schreven, projectmanager planontwikkeling bij KlokGroep in Nijmegen. Op het terrein naast het kantoor van KlokGroep werden in één week tijd twee modelwoningen volgens het concept gebouwd. Schreven: “De belangstelling vanuit woningcorporaties en gemeenten is groot. We organiseren regelmatig rondleidingen door de modelwoningen.”

Ontwikkeld in bouwteam

De Optimaat woningen zijn all-electric en worden dus zonder gasaansluiting gebouwd. KlokGroep, inTex, Emergo, Van Lossergroep en Kumij werkten samen aan dit concept. Het project is gezamenlijk als bouwteam ingestoken. Alle partners, waaronder het installatiebedrijf, het bouwbedrijf, en de leverancier van de elektrische verwarmingscomponenten, hebben gedurende het hele proces meegedacht en waren van idee tot oplevering betrokken.

Warmtevraag en verwarmingsvermogen

In het bouwteam is bij de ontwikkeling van het concept uitgebreid overlegd over hoe het principe van all-electric hier het beste ingevuld zou kunnen worden. Bert Dijkman van Installatiebedrijf Ordelman & Dijkman in Hengelo (Gelderland), zelfstandig onderdeel van Van Losser Installatiegroep: “We wilden het hele verwarmingssysteem zo efficiënt en logisch mogelijk ontwerpen. Het is bij nieuwbouwprojecten altijd zo dat je van tevoren goed moet inventariseren hoe het zit met de warmtevraag en met het benodigde verwarmingsvermogen.”

Energiesimulatie voor verwarmingskosten

Daarbij kwam de expertise van Bart Alblas, directeur van Masterwatt, goed van pas. In een vroeg stadium maakte hij een energiesimulatie om precies uit te kunnen rekenen hoe hoog de verwarmingskosten uit zouden vallen. Alblas: “Dat gebeurt op basis van een inschatting van een aantal factoren zoals de isolatiewaarde, het warmteverlies, type gebouw, geveloriëntatie, warmtelast enzovoort.”

All-electric te duur

“Uit de energiesimulatie bleek dat het bij de woningen in dit project eigenlijk te duur zou worden om ze helemaal all-electric uit te voeren. Een warmtepomp had een oplossing kunnen zijn, maar in dit geval is besloten om extra aandacht te besteden aan de schil. Het uitgangspunt van de trias energetica is dus gevolgd. Met kierdichting, isolatie, wtw-ventilatie ging het in de richting van een passiefhuis en was er relatief gezien nog maar weinig nodig om de woning te verwarmen.”

Transmissieberekening

“Na het bijstellen van de plannen hebben we alles nogmaals doorgerekend en ook een transmissieberekening gemaakt om het warmteverlies inzichtelijk te maken. Toen zagen we dat we voor de energielasten op een normaal niveau uit kwamen. Als je voor de bouw al rekening houdt met de oriëntatie van de woning op het zuiden en in het ontwerp een goede hellingsgraad voor het dak aanhoudt, dan kun je optimaal gebruik maken van de zon om energie op te wekken.”

Prefab is hot

Ordelman & Dijkman Installaties was verantwoordelijk voor de aansluiting van alle technische installaties, waaronder de elektrische installatie en de verwarmingsinstallatie, de ventilatie, het loodgieterswerk en het sanitair. Dijkman: “Het bijzondere van dit concept is dat alles prefab is. Prefab is een hot item in de bouw- en installatiewereld. Het tekort aan vakmensen zorgt voor veel vertraging en andere problemen. Door prefab te bouwen los je een groot deel van die issues op.”

Installaties geprefabriceerd

“In het Optimaat-concept zijn ook de installaties geprefabriceerd. Ze worden aangeleverd in panelen en op locatie afgemonteerd. Qua verwarming ging het om elektrische radiatoren en een elektrische warmtewisselaar (tapwaterdoorstromer) die het koude water verwarmt tot warm tapwater.”

Elektrische radiator

Bart Alblas vertelt waarom er voor de elektrische radiator type Design is gekozen. “In dat type bevindt zich een keramisch element en dat geeft stralingswarmte af. Daarnaast brengt deze radiator ook de lucht in beweging en gaat er convectiewarmte circuleren. Dat geeft een mooie egale temperatuurverdeling in een ruimte. Het is in lijn met de regelgeving van de ISSO 51 die stelt dat je niet meer dan twee graden mag afwijken van de gestelde ruimtetemperatuur.” De radiatoren zijn voorzien van een ingebouwde draadloze RF-ontvanger, de ontvangers worden gestuurd door een klokthermostaat, die gekoppeld is aan een aanwezigheidssensor.

Tapwaterdoorstromer

Voor het warme tapwater is niet gekozen voor een elektrische boiler maar voor een tapwaterdoorstromer, omdat die stilstandsverliezen voorkomt. De elektriciteit die nodig is voor de radiatoren en de tapwaterdoorstromer wordt duurzaam opgewekt door 10 pv-panelen op de tussenwoning en 12 pv-panelen op de hoekwoning. Die elektriciteit wordt ook gebruikt om mee te koken, voor de ruimtekoeling, de verlichting en de ventilatie.

Epc van 0,4

De Optimaat woningen voldoen aan de basis-energieprestatiecoëfficiënt (epc) van 0,4. Dit betekent dat er nu gebouwd wordt volgens de epc-eisen zoals die in het Bouwbesluit zijn vastgelegd tot en met 2020. Door meer zonnepanelen op het dak te leggen, is een epc van 0 haalbaar.

Modulair, all-electric en prefab

Volgens Bert Dijkman is dit type woning, gebouwd volgens de principes modulair, all-electric en prefab, echt de toekomst. “De vraag naar dit soort woningen neemt enorm toe. Omdat er modulair gebouwd wordt, kun je heel gemakkelijk op maat leveren. Voor kleine huishoudens en voor starters op de woningmarkt zijn deze woningen ideaal, en ook bij senioren voorzien ze in een behoefte.”

Geen nul-op-de-meter

Voor een nul-op-de-meter woning zouden er meer zonnepanelen op het dak gelegd moeten worden, maar omdat het kleine woningen zijn, past dat niet. Daarom is er bij deze woning toch nog steeds een kleine elektra-rekening. In toekomstige projecten kan een batterijsysteem wellicht een rol gaan spelen.

Energieopslag

Dijkman: “De kosten van deze woningen zijn een stuk lager dan vergelijkbare woningen met een gasgestookt verwarmingssysteem. Als je grondgebonden eengezinswoningen van gemiddeld formaat all-electric oplevert, dan valt de berekening wel iets negatiever uit. Maar ook dat is een kwestie van tijd; ik ga ervan uit dat het in de nabije toekomst goedkoper kan omdat de markt groter wordt en ook hier energieopslag gunstig kan bijdragen.”

Collectieve warmtevoorziening

Tot besluit zegt Dijkman: “Bij all-electric-woningen zijn er altijd beperkingen, maar ook mogelijkheden. Zo is er bij een appartementencomplex voor alleenwonenden geen ruimte om in elke unit een warmtepomp neer te zetten. Dan is een collectieve voorziening een logische optie. Verder zijn er eisen vanuit de overheid. Al met al is het soms een hele puzzel. Ik denk dat we in dit project in Nijmegen een hele mooie oplossing hebben gevonden.”