Tekst: Joop van Vlerken

“Het aansluiten van bestaande woningen op warmtenetten gaat het makkelijkst bij flatwoningen waar nu een collectieve cv-ketel aanwezig is. Daardoor hoeft er aan de binnenkant van de woningen niet altijd iets te gebeuren. Maar voor particuliere koopwoningen is dat anders. Daar is ieder huis verschillend en is het aansluiten op een warmtenet in bijna alle gevallen maatwerk.” Zo omschrijft Robert Crabbendam van energiebedrijf HVC de verschillen als het gaat om het aansluiten van bestaande installaties op een warmtenet.

Aansluiten op warmtenet altijd mogelijk

Dat de variatie in projecten groot is, wordt bevestigd door Hugo van der Meijden, projectleider bij de Werkendamse Verwarmings Industrie (WVI). “Zeker als je het hebt over de bestaande bouw zijn er verschillende opties. Maar eigenlijk geldt dat aansluiting op een warmtenet altijd mogelijk is. Het is natuurlijk wel afhankelijk van het prijskaartje of het de moeite waard is. We kijken gewoon per situatie wat de beste oplossing is, in samenwerking met de opdrachtgever en andere partijen in de keten.”

Nieuwe pannenset voor elektrisch koken

WVI adviseert over aardgasloos verwarmen en daarbij komen warmtenetten steeds vaker om de hoek kijken. “Dan komt een opdrachtgever bij ons om 40 woningen gasloos te maken en aan te sluiten op een warmtenet. Dat lijkt eenvoudig, maar je moet met allerlei zaken rekening houden. Het kookgas moet er bijvoorbeeld ook uit. Dat heeft grote gevolgen voor de bewoners. Ze moeten voortaan elektrisch koken en hebben daarvoor een nieuwe pannenset nodig. Lang niet alle bewoners kunnen dat zomaar betalen. Dat is niet iets waar je meteen aan denkt, je moet dus verder kijken dan je neus lang is en dat meenemen in je advies.”

Cv-installatie op zolder

In Heerhugowaard werkt HVC samen met woningcorporatie Woonwaard aan de aansluiting van vijfhonderd bestaande woningen op een warmtenet. “We kijken nu met een lokale installateur hoe we de woningen kunnen aansluiten. Bij de meeste huizen zit de cv-installatie op zolder. Dus we kijken bijvoorbeeld ook naar de optie om het warmtenet vanaf de buitenkant naar boven en vanaf daar naar binnen te brengen.”

Krachtstroomaansluiting in meterkast

Het project in Heerhugowaard heeft eigenlijk alles mee, vertelt Crabbendam. “In die wijk worden ook de straten gerenoveerd, waardoor we makkelijk ook het leidingnet kunnen vervangen. En de ketels die in de woningen hangen zijn aan vervanging toe. Maar het blijft toch een behoorlijke ingreep. Er moeten afleversets geplaatst worden en de gasmeter en de gasleidingen gaan weg dus de mensen moeten elektrisch gaan koken. Dat betekent vaak weer dat er een krachtstroomaansluiting in de meterkast geplaatst moet worden.”

Grondgebonden woningen

WVI heeft nog geen praktijkervaring met grondgebonden woningen, vertelt Van der Meijden. “We zijn bezig met een eerste project in Sliedrecht samen met woningcorporatie Tablis Wonen en HVC om bestaande grondgebonden woningen aan te sluiten op een warmtenet. In die woningen bevindt de cv-ketel zich op de begane grond. Maar ook in deze woningen moeten leidingen opnieuw gelegd worden. We bekijken nu hoe we dat kunnen doen zonder veel overlast te veroorzaken.”

Voorlichting belangrijk

Wat niet vergeten mag worden, is dat de aanleg van een warmtenet altijd voor overlast zorgt, benadrukt Van der Meijden. “Mensen zijn vaak niet op de hoogte van wat er bij de aanleg van een warmtenet komt kijken. Niet alleen de straat moet open, maar ook in de voortuin van de bewoners moeten twee leidingen gelegd worden. De mensen beseffen niet wat het inhoudt, dus is voorlichting heel belangrijk.”

Aanpassen binneninstallatie

De rol voor de installateur in dergelijke trajecten is volgens Crabbendam duidelijk. “Het gaat vooral om het aanpassen van de binneninstallatie, want daar doen wij als warmteleverancier niets aan. De verwarming moet worden aangesloten en dat is toch iets wat de corporatie of woningeigenaar zelf moet regelen.”

Capaciteit radiatoren

Maar we moeten het volgens Crabbendam zeker niet ingewikkelder maken dan het is. “Voor de installateurs is het niet heel erg spannend. Het is bijvoorbeeld veel minder ingewikkeld dan het plaatsen van een warmtepomp. Er is natuurlijk wel wat kennis voor nodig. Bijvoorbeeld over wat de capaciteit is van de radiatoren. Het hele huis moet toch warm worden. Maar dat soort kennis is bij installateurs wel aanwezig.”

Inregelen installatie

Van der Meijden bevestigt dat het aanpassen van bestaande woningen voor een warmtenet geen hogere wiskunde is. “Maar er zijn wel zaken die aandacht vragen. Zo kan het warmtenet ervoor zorgen dat het verschil in de aanvoer- en retourtemperatuur anders is dan bij een cv-ketel. Een radiator in een reguliere cv-installatie geeft meer warmte af dan een radiator die gevoed wordt door een warmtenet. Door dit verschil is inregelen van de installatie bij warmtenetten nog belangrijker, anders kan het gebeuren dat het gewoon niet meer warm wordt.”

Cv-verdelers ombouwen

Soms is het met eenvoudige maatregelen mogelijk om een bestaande woning op een warmtenet te zetten, maar in sommige gevallen is uitgebreide aanpassing van de installatie nodig. Van der Meijden: “Vaak is het bijvoorbeeld nodig om de cv-verdelers om te bouwen naar de nieuwe situatie. Daarnaast moet je bypasses uit het systeem verwijderen, want die verhogen de retourtemperatuur. En soms is de capaciteit van de radiatoren niet toereikend waardoor die vervangen moeten worden.”

Bouwkundige maatregelen

Wat er aan de binneninstallatie moet veranderen, is niet alleen afhankelijk van de installaties zelf, maar ook van bouwkundige maatregelen, legt Van der Meijden uit. “Als er tegelijk met de aansluiting op het warmtenet ook bouwkundig gerenoveerd wordt, zijn nieuwe radiatoren bijvoorbeeld soms niet nodig omdat de warmtevraag van het gebouw lager wordt.”

Warmtepompoptie soms duurder

Een hele wijk van het gas af halen met warmtepompen is ook mogelijk, erkent Crabbendam. “Dat is in Heerhugowaard ook onderzocht. Maar omdat daar alles meezat voor het warmtenet, bleek het uiteindelijk een heel stuk goedkoper dan de warmtepompoptie. Warmtepompen maken de overgang veel complexer, omdat je heel goed moet isoleren en vloerverwarming moet aanleggen. Uiteindelijk ligt de beslissing natuurlijk bij de opdrachtgever. In dit geval zei de woningcorporatie, ‘jullie regelen alles en dat is voor ons prettig’.”

Beste oplossing per situatie

Van der Meijden bevestigt dit beeld. “Je moet per situatie kijken naar de beste oplossing. Maar als een warmtenet mogelijk is, is dat in de bestaande bouw een relatief goedkope en eenvoudige optie. Een warmtepomp kan natuurlijk ook, maar dat is veel lastiger als je kijkt naar het aanpassen van de woning.”

Plaatsen afleversets

Crabbendam vertelt dat er de komende jaren nog flink geëxperimenteerd zal worden met hoe de warmtenetten het beste de woningen in gebracht kunnen worden. “Via de muur, het dak of via de kruipruimte; er zijn tal van mogelijkheden. Daarnaast zal in de woningen de cv-ketel moeten worden vervangen door een afleverset. Normaal plaats je die in de meterkast, maar in bestaande woningen zijn die vaak vol. Dus er wordt soms al gekeken of die ook aan de buitenkant van de woning te plaatsen is, of boven op zolder.”

Aansluiten op bestaande leidingen

“En ook het aansluiten op de bestaande leidingen gaat niet altijd vanzelf, want in sommige gevallen heeft een warmtenet een andere druk. Dus dan moet er ook nog een extra wisselaar met pomp geplaatst worden die de druk regelt. En tot slot is het inregelen van wezenlijk belang.”

Verduurzamen van warmtenetten

HVC is op verschillende plekken in Nederland bezig met het verduurzamen van warmtenetten. Een van de maatregelen is het omlaag brengen van de temperatuur naar 70 graden, legt Crabbendam uit. “Soms is het dan nodig om naar de isolatie van de gebouwen te kijken of moeten de radiatoren worden vergroot. Als de temperatuur nog lager wordt, is het wel heel lastig in de bestaande bouw. Dan is een dik isolatiepakket onvermijdelijk en moet je naar vloerverwarming. Bovendien moet je dan ook het warm tapwater aanpakken, wat er op neerkomt dat je voor elke woning een warmtepomp voor warm tapwater en een warmtenetaansluiting nodig hebt.”

Bronnen warmtenet verduurzamen

Verduurzaming zit niet alleen in een lagere temperatuur, maar ook in de aanvoer van de warmte, vertelt Crabbendam. “Nu wordt vaak nog restwarmte van energiecentrales gebruikt. We zijn als sector bezig om de bronnen te verduurzamen. Op verschillende locaties doen wij daarom onderzoek naar de mogelijkheden van geothermie.”

Open warmtenetten

“Ook de mogelijkheid van open warmtenetten waarin warmte uitgewisseld wordt tussen meerdere bedrijven en woonwijken is interessant. Maar dat is best complex, omdat het net echt in balans gehouden moet worden. Bedrijven hebben daar toch vaak weinig boodschap aan, die willen warmte als het hen uitkomt. En als het koud is, wil iedereen uiteraard warmte. Daarom moet je als leverancier toch altijd een back-up hebben, omdat je moet kunnen leveren als klanten vragen.”

Aardgas lastige concurrent

Warmtenetten zijn soms moeilijk te verkopen, omdat de bewoners er niet per se op vooruit gaan, legt Crabbendam uit. “Aardgas is een lastige concurrent. Een andere optie zal zeker niet altijd goedkoper of beter zijn. Daarom staan woningeigenaren niet te trappelen. Sommigen vergelijken de transitie waar we voor staan met die van kolen naar aardgas in de jaren zestig, maar toen gingen de mensen er echt op vooruit. Dat is nu eigenlijk niet het geval, het kost alleen veel geld.”

Compromissen sluiten

Van der Meijden bevestigt dat bewoners water bij de wijn moeten doen als ze van het aardgas af willen. “Zij moeten beseffen dat hun voortuintje en misschien ook hun woning gedeeltelijk op de schop moet. Maar ook warmteleveranciers moeten compromissen sluiten door hun aansluitvoorwaarden aan te passen in de bestaande gebouwde omgeving.”

Belangstelling voor warmtenet gestegen

Crabbendam merkt dat de belangstelling voor warmtenetten de afgelopen jaren flink gestegen is. “Warmtenetten hadden toch een moeilijke reputatie. We komen al tien jaar bij VvE’s, maar die wilden ons in het begin helemaal niet spreken. Nu worden we met open armen ontvangen. Als ze toch van het aardgas af moeten, kiezen veel partijen toch voor warmte. Wij merken dat echt, we doen veel makkelijker zaken.”