Tekst: Joop van Vlerken

“Naarmate energiebesparing in een woning beter slaagt, wordt de component warm tapwater in het energieverbruik groter. In een goed geïsoleerde nieuwbouwwoning kan dat oplopen tot meer dan 50%.” Met deze woorden benadrukt energieadviseur Lars Boelen het belang van warm tapwater in gasloze woningen.

Warmtepomp niet te dimensioneren op warmwatervraag

“Tapwater is een lastig verhaal, want het is technisch complex. Vooral verwarmen naar een temperatuur van 60 graden of meer kost veel energie.” Een klus waar een warmtepomp niet erg geschikt voor is, rekent Boelen voor. “Voor het verwarmen van warm tapwater is ongeveer 20 kilowatt nodig. Als je weet dat het vermogen van warmtepompen in woningen meestal maar 4 tot maximaal 8 kilowatt is, voel je wel aan dat dat niet echt efficiënt is. Het is eigenlijk niet te doen om een warmtepomp te dimensioneren op de warmwatervraag. Daarom worden de meeste moderne woningen met een warmtepomp dan ook uitgerust met een boilervat voor warm tapwater.”

Leestip: Warmwatervoorraad beperkter met warmtepomp

Warmtapwaterbereiding is pure natuurkunde

Er zijn volgens Boelen geen revolutionaire doorbraken op het gebied van warmtapwaterbereiding te verwachten. “Het is pure natuurkunde. Dus, hoeveel energie moet je in het water stoppen om de temperatuur tot een bepaalde temperatuur te verhogen? Besparen op deze energie kan maar op twee manieren. Je kunt gebruik maken van de gunstige COP van warmtepompen om water te verwarmen of je bespaart op de waterafgifte van douches met behulp van waterbesparende douchekoppen, douche-wtw’s of recirculatiedouches.”

Leestip: Bereiding warm tapwater verdient veel meer aandacht

Warm tapwater bij gasloze woningen

Het is belangrijker dan ooit om de behoefte van de bewoner goed in kaart te brengen, legt Boelen uit. “Er is meer vakmanschap nodig in het advies over warm tapwater bij gasloze woningen. Het is niet meer zo straight forward als het vroeger met de cv-ketel was. Dan kon het eigenlijk bijna niet mis gaan. Nu is dat anders. Als er een bad is, kun je in een gasloze woning bijvoorbeeld al bijna niet om een boiler heen. Als er alleen kort gedoucht wordt, kan misschien worden volstaan met een doorstroomverwarmer.”

Behoefte bewoners en kenmerken woning

“Maar eigenlijk geldt dat elke woning op zich weer maatwerk is, afhankelijk van de behoefte van de bewoner en de eigenschappen van zijn woning. Als ik in een huis drie regendouches zie hangen, kan ik daar al rekening mee houden. Voor warm tapwater geldt eigenlijk dat de levensstijl het systeem bepaalt. Maar ook de fysieke kwaliteiten van een woning spelen een belangrijke rol. In een kleine woning kun je bijvoorbeeld vaak geen boiler kwijt. Dan moet je op zoek naar andere oplossingen.”

Leestip: Warmtepompen toepassen in hoogbouw

Gasloze alternatieven warm tapwater

Zonneboiler

Een zonneboiler maakt gebruik van zonne-energie om water te verwarmen. Op het dak van de woning worden zonnecollectoren geplaatst die aangesloten zijn op een buizenstelsel met daarin antivriesvloeistof. De zonnecollector verwarmt deze vloeistof die door het buizenstelsel naar een boiler gaat. Dit vat bevat leidingwater dat door de vloeistof verwarmd wordt met behulp van een warmtewisselaar. Als er door te weinig zon onvoldoende warm water gemaakt kan worden, kan een ander systeem zoals een warmtepomp het water verwarmen.

Volgens Lars Boelen is de zonneboiler vooral geschikt voor plekken waar aanbod van zonnewarmte en warmtevraag synchroon lopen, zoals bijvoorbeeld op campings, en daarnaast als oplossing voor erbij. “Het is natuurlijk een gaaf gevoel om zonnewarmte te gebruiken om te douchen. Maar het is een oplossing voor erbij, je hebt dus bijna altijd een primaire warmtapwaterbron nodig. Daar komt nog bij dat het geen eenvoudige oplossing is omdat je te maken hebt met waterleidingen naar het dak. En de businesscase is niet altijd even gunstig.” Boelen adviseert de zonneboiler dan ook bij een woning met een grote warmwatervraag en voldoende ruimte voor de zonnecollector op het dak.

Leestip: Whitepaper ‘Water verwarmen met een zonneboiler’

Elektrisch verwarmd tapwater

Met een elektrisch element kan ook water warm gemaakt worden. Dat kan direct gebeuren zoals bij een close-in-boiler, Quooker of doorstroomverwarmer, maar het water kan ook in een elektrische boiler opgeslagen worden die het water op temperatuur houdt. Volgens Boelen is het voordeel van deze oplossingen dat ze meestal goedkoop en eenvoudig toe te passen zijn. Maar het nadeel is volgens hem groot. “Het rendement is laag, zeker als je dat vergelijkt met het energetisch rendement van een warmtepomp.”

Toch ziet hij verschillende toepassingen voor elektrisch verwarmd tapwater. “Met name in kleine appartementen kan een elektrisch boilertje of een doorstroomverwarmer een oplossing zijn. En voor alle plekken waar men langer dan 10 seconden op warm water moet wachten, kan een close-in-boiler uitkomst bieden.”

Tapwaterboiler voor warmtepomp

Als de woning beschikt over een warmtepomp wordt die vaak gecombineerd met een tapwaterboiler. Deze zijn beschikbaar in verschillende groottes afhankelijk van de behoefte van de bewoners. Volgens Boelen is het de meest voor de hand liggende keuze voor woningen met een bouwjaar van na 2000 die uitgerust zijn met een warmtepomp en waar voldoende ruimte is in de woning is voor een boiler die past bij de behoefte van de bewoners.

Warmtepompboiler

Met een warmtepompboiler wordt energie uit de buitenlucht of afgezogen ventilatielucht gebruikt om tapwater op te warmen. Door de relatief hoge temperatuur van deze lucht kan het rendement van de warmtepompboiler gunstig zijn. Dit type boiler is helaas niet te combineren met een balansventilatie met wtw, omdat ze van hetzelfde principe gebruik maken. Boelen vertelt dat de techniek vooral geschikt is voor woningen met een mechanisch ventilatiesysteem. “Het voordeel van dit systeem is dat het relatief voordelig is. Het nadeel is dat het rendement daalt als er niet geventileerd hoeft te worden. Vanwege de aard van het systeem is het vooral geschikt voor woningen uit de jaren negentig.”

Boosterwarmtepomp

Boosterwarmtepompen worden vooral ingezet in grootschalige lagetemperatuurwarmtenetten. Het water dat de woning binnenkomt is dan te laag van temperatuur om als warm tapwater te gebruiken. De boosterwarmtepomp verwarmt het binnenkomende water naar een veilige boilertemperatuur voor warmtapwaterbereiding. Je woning moet er wel geschikt voor zijn, licht Boelen toe. “Je woning moet een lage warmtevraag hebben of er moet veel restwarmte in de buurt zijn. Ook in sommige appartementencomplexen kan dit een interessante oplossing zijn. Het voordeel is dat de boosterwarmtepomp relatief goedkoop is. Het nadeel is dat het lang niet overal toepasbaar is. Je hebt namelijk een bron van laagwaardige warmte nodig.”

Warmtenet

Woningen die zijn aangesloten op een warmtenet, ontvangen daar meestal ook warm water uit. De bewoners van deze woningen hoeven dus niet op zoek naar een aardgasloos alternatief voor warm tapwater. Boelen heeft niet zoveel op met warmtenetten. “Voor mij is dit eigenlijk een hele grote cv-ketel met extreem lange leidingen en dus veel warmteverlies door hoge temperaturen. Hogetemperatuurwarmtenetten vind ik per definitie niet duurzaam, vooral omdat het vaak een excuus is om verder niets aan de woning te doen. Hierdoor krijgen de bewoners te maken met hoge kosten.”