Door Joop van Vlerken

“Wacht nog maar even met het aanschaffen van een warmtepomp” of “Warmtepompen zijn nog lang niet uitontwikkeld.” Het zijn voorbeelden van uitspraken die installateurs op dit moment doen over de markt voor warmtepompen. Maar als je naar het aantal geïnstalleerde warmtepompen in Nederland kijkt, is er toch een stevige groei waarneembaar.

Terwijl er in 2010 nog geen 100.000 geïnstalleerde warmtepompen waren, liep dat in 2016 volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek op naar ruim 160.000. De verwachting is dat dit aantal in 2017 verder stijgt naar 200.000.

Gasaansluiting verdwijnt

Een van de factoren die de groei van warmtepompen bevordert, is het afschaffen van de verplichting om nieuwbouwwoningen aan te sluiten op het aardgasnet per 1 januari 2018. Gemeenten zullen hierdoor steeds minder vaak gasnetten aan laten leggen op nieuwbouwlocaties. Het is niet ondenkbaar dat het aanleggen van gasnetten op nieuwbouwlocaties in de nabije toekomst zelfs verboden wordt.

Een andere oorzaak is dat woningen (ook bestaande) aan steeds strengere eisen voor energie-efficiëntie moeten voldoen, waarin ook steeds vaker duurzame opwek van warmte wordt meegenomen. Hierdoor zal een woning met een gasaansluiting steeds minder aantrekkelijk worden. Het innovatie- en adoptiemodel van Rogers wordt in de marketing toegepast bij de introductie van nieuwe producten in de markt.

Gebrek aan kennis warmtepompen in de installatiesector

Volgens Frank Agterberg, vicevoorzitter van de Dutch Heat Pump Association (DHPA) en voorzitter van BodemenergieNL, zijn de uitspraken van de installateurs eerder in dit stuk exemplarisch voor het gebrek aan kennis over warmtepompen in de installatiesector. “Als je een warmtepomp wilt, moet je op zoek naar een goede installateur die verstand van zaken heeft en bekend is met de techniek. Anders loop je het risico dat je te maken krijgt met een slecht geïnstalleerde warmtepomp, die daardoor minder goed presteert.”

Barend Schermer, directeur van Schermer Installatietechniek bevestigt dat het kennisniveau over warmtepompen bij veel installatiebedrijven laag is. “Bij kleine bedrijven is dat eigenlijk ook wel logisch. Daar werken de eigenaren gewoon mee in het bedrijf en ’s avonds en in het weekend doen ze de administratie. Zij hebben helemaal geen tijd om voor een offerte eens flink in een nieuwe techniek te duiken.”

Warmtepomp maakt stap naar massamarkt

Volgens Agterberg breekt de warmtepomp nu definitief door. “Als je naar de innovatie-adoptiecurve kijkt, gaan we nu van de early adopters naar de early majority. Dat betekent dat warmtepompen de stap naar de massamarkt gaan maken.”

Hij begrijpt dus wel waar de uitspraken van installateurs over warmtepompen vandaan komen. “Het heeft te maken met de markt. Er worden op dit moment nog ongeveer 400.000 cv-ketels gemonteerd per jaar, tegenover 45.000 tot 50.000 warmtepompen. Tel daarbij op dat slechts 10% van de installateurs iets doet met duurzame warmtetechnieken. Dan is het niet gek dat veel installateurs nog steeds een cv-ketel adviseren. Ze zijn nog niet bekend met de nieuwe technieken. Bovendien trekt de bouw aan na de crisis en dan is er voldoende vraag naar conventionele techniek en is er minder tijd over voor verdieping. Voor veel installateurs is dit niet het moment om met iets nieuws aan de slag te gaan. Maar er zijn ook positieve uitzonderingen. Ik ken ook een installateur die helemaal niets meer met cv-ketels doet.”

Gebouweigenaren willen duurzame warmte

In de toekomst hebben installateurs bovendien weinig keuze, denkt Schermer. “Die gasaansluiting gaat er op termijn hoe dan ook uit. En steeds meer gebouweigenaren eisen nu al een duurzame energievoorziening. Ik zou installateurs vooral willen adviseren het gesprek aan te gaan met de klant. Licht ze goed voor en bespreek de voordelen van een duurzame warmtevoorziening.”

Agterberg vult aan: “De aanstaande groei van warmtepompen vraagt om meer en beter gekwalificeerde installateurs. De DHPA werkt intensief samen met onder meer Uneto-VNI en het opleidingsveld om hierin een slag te maken.”

Hybride systemen voor bestaande bouw

Schermer begon vijftien jaar geleden al met het installeren van warmtepompen in de utiliteitsbouw. “In het begin ging het vooral om bodemenergieinstallaties, maar we installeren inmiddels ook lucht-waterwarmtepompen.”

Schermer merkt dat warmtepompen voor zijn klanten in toenemende mate een reële optie zijn. “Maar ze denken er vaak verder niet bij na. Cv-installaties werken met hogetemperatuurverwarming. Dat kan ook met een warmtepomp, maar het heeft niet de voorkeur. Een warmtepomp functioneert het best met lagetemperatuurverwarming. Er moet dus wel wat aan een bestaand gebouw veranderen om een goede warmtepompinstallatie te kunnen realiseren. Bij voorkeur moet de schil beter geïsoleerd worden en moet er vloerverwarming worden aangelegd. In bestaande bouw is het daarom soms beter om te werken met hybride systemen die een warmtepomp en een cv-installatie combineren.”

Schermer ziet dat de vraag naar warmtepompen in de praktijk toeneemt. “Je ziet nu zelfs dat ketelproducenten op de hype inspringen. En als er alleen nog maar aardgasloos gebouwd mag worden, dan zal het alleen maar verder aantrekken. Op termijn zullen warmtepompen hierdoor ook goedkoper worden, omdat er meer concurrentie ontstaat op de markt.”

Prijs warmtepompen wordt lager

Agterberg bevestigt dat de prijs van warmtepompen gradueel lager wordt. “Nu is de installatie van warmtepompen vaak maatwerk. Maar als de vraag toeneemt en de geproduceerde aantallen groter worden, slaat het om naar massaproductie. Hierdoor gaat de prijs uiteindelijk dalen of er komt meer functionaliteit voor hetzelfde bedrag.”

Een trend die het CBS waarneemt, is dat de lucht-waterwarmtepomp momenteel harder groeit dan bodemgebonden systemen. Van de ruim 350.000 geïnstalleerde warmtepompen in Nederland is het overgrote deel (meer dan 300.000) een luchtwaterwarmtepomp, bijvoorbeeld als onderdeel van een hybride systeem. Volgens Agterberg heeft dit vooral met de prijs te maken. “Als je de buitenlucht als bron gebruikt, is er geen bodemboring nodig. Om die reden wordt nu vaak voor een luchtwaterwarmtepomp gekozen.”

Bodemenergie soms goedkoper

Maar die keuze is niet helemaal terecht vindt hij. “Als je kijkt naar Total Cost of Ownership, kan een warmtepomp die gebruik maakt van bodemenergie goedkoper zijn. Die is namelijk efficiënter door gebruik van de constant hogere temperatuur van de bodem in de winter.”

Hoewel een warmtepomp gecombineerd met bodemenergie efficiënter en op termijn ook goedkoper is, ziet hij wel degelijk goede mogelijkheden voor het benutten van buitenluchtwarmte. “Het is wat mij betreft een goede tweede optie voor bepaalde gebouwen. Soms is de warmtevraag te klein voor een bodemgebonden systeem. En je moet niet vergeten dat je op sommige plekken in Nederland niet de bodem in mag.”

Warmtapwaterbereiding nog uitdaging

Een belangrijke technische uitdaging die volgens Schermer nog wel eens over het hoofd wordt gezien, is warmtapwaterbereiding. “Mensen zijn bij een cv-installatie gewend dat ze een constante toevoer van warm tapwater voorhanden hebben. Maar bij een warmtepomp is dat niet zo. Hier wordt vaak gewerkt met boilers, maar die hebben een beperkte capaciteit. Op dit vlak is echt nog innovatie nodig. Degene die hier iets op bedenkt kan heel rijk worden.”

Vervanger voor cv-ketel in nieuwbouw

“De warmtepomp is de vervanger van de cv-ketel. In nieuwbouw is dat relatief eenvoudig en wordt het ook al veelvuldig toegepast, maar in bestaande bouw ligt dat wat minder eenvoudig. Daar groeit de vraag naar warmtepompen dan ook een stuk minder hard”, stelt Agterberg. “Omdat warmtepompen bij voorkeur gebruik maken van lagetemperatuurverwarming zijn wel investeringen in goede isolatie, vloer- of wandverwarming of convectieradiatoren nodig. Daar komen nu ook al innovatieve systemen voor op de markt zoals voorzetwanden of vloerelementen met verwarmingsleidingen.”

Bestaande gebouwen isoleren

Ook hybride systemen mogen in de bestaande bouw zeker nog niet afgeschreven worden, vindt hij. “Soms is het om allerlei redenen niet mogelijk om voldoende te isoleren of lagetemperatuurverwarming aan te leggen. Dan kan een hybride systeem met een piekketel een oplossing zijn.”

Schermer is het met Agterberg eens dat de grootste uitdaging in de bestaande bouw ligt. “Veel bestaande bouw is zo lek als een mandje. Als je dan toch een warmtepomp installeert is dat als een vlag op een modderschuit. Je moet dus niet alleen kijken naar de warmtevoorziening, maar het hele gebouw aanpakken”, besluit hij.

Kenmerken van de warmtepomp in 2027

• De warmtepomp is door massaproductie een stuk goedkoper.
• Er zijn ongeveer net zoveel geïnstalleerde warmtepompen als cv-ketels in Nederland.
• Door voortdurende innovatie zijn warmtepompen nog veel efficiënter dan in 2017.
• Rijtjeshuis, kantoorgebouw, appartementencomplex, school of vrijstaande woning; voor elke situatie is een geschikte warmtepompoplossing.
• Door de toenemende isolatiegraad neemt de warmtevraag van Nederlandse woningen af en daarmee ook de benodigde capaciteit van gebruikte warmtepompen.
• Het aantal luchtwaterwarmtepompen is ongeveer gelijk aan het bodem gebonden warmtepompen.
• Er is een innovatieve oplossing bedacht voor tapwaterverwarming met warmtepompen.
• De innovatie voor cv-ketels is in 2027 bijna tot stilstand gekomen. Nieuwe cv-ketels worden alleen nog in combinatie met warmtepompen toegepast.
• De kennis over warmtepompen bij installateurs is enorm toegenomen en heeft geleid tot hoge kwaliteit van installatie en comfort.
• Er zijn lagetemperatuurverwarmingspakketten en isolatiepakketten beschikbaar voor bestaande woningen.

Lees ook:

Is de cv-ketel passé?

Warmtepomp belangrijkste vervanger van cv-ketel

Installateurs stapsgewijs voorbereiden op gasloos