13 mrt 2018

artikel

‘Met open mind naar nul-op-de-meter’

Jorritsma Bouw renoveerde voor Accolade een portiekflat met twaalf appartementen, die in zijn geheel nul-op-de-meter (NOM) moesten worden. Hendrik Wetting, hoofd Calculatie bij Breman Drachten, geeft tekst en uitleg bij de installatietechnische keuzes in dit pilotproject.

Tekst: Betty Rombout

Jorritsma Bouw voerde in 2016 in opdracht van Accolade groot onderhoud uit aan 114 appartementen in portiekflats uit de jaren ’60 in Drachten. Ze werden bovendien geïsoleerd en kregen zodoende een upgrade naar energielabel B. Binnen dezelfde opdracht viel een pilotproject van een portiekflat met twaalf appartementen, die in zijn geheel nul-op-de-meter (NOM) moesten worden. Hendrik Wetting, hoofd Calculatie bij Breman Drachten, geeft tekst en uitleg.

Met drie partijen om tafel

Alleen voor de twaalf appartementen is gestreefd naar NOM. Het betrof een try out, vertelt Wetting. “Geen andere portiekflats waren NOM in deze gemeente. We hebben gekozen voor deze appartementen, omdat het een overzichtelijk aantal betreft en we de verwachting hadden, dat de bewoners er wel voor zouden openstaan.”

Het was de grote vraag of Jorritsma, Accolade en Breman de twaalf appartementen NOM konden maken. Altijd spannend, wanneer het een pilot betreft. “We wilden vooral met z’n allen veel kennis opdoen”, vertelt Wetting.

Met een open mind gingen de drie partijen om tafel. Wetting: “Wie kan wie waarin helpen? Daar zijn we voortdurend vanuit gegaan. Vervolgens hebben we gekeken welke producten welke besparingen opleveren en wat voor impact deze hebben op de bewoner, zowel tijdens de renovatie als in het gebruik. We hebben dus niet alleen gekeken naar geld en prestatie. De beschikbare ruimte was wel een afweging; de appartementen zijn klein.”

Wtw-unit voor kleine ruimte

Uiteindelijk werd gekozen voor het installeren van een drietal hoofdcomponenten. Als eerste de Climarad in de woonkamer, voor een op energiezuinige manier gezond en comfortabel binnenklimaat. Hendrik Wetting: “Het betreft een warmteterugwinning-unit (wtw), die achter de woonkamerradiator geplaatst is. Hij voert schone lucht toe en vervuilde lucht af. Het systeem, dat overigens al meer dan tien jaar op de markt is, sluit bijzonder goed aan bij de beschikbare ruimte. Meestal heb je met een wtw-unit veel ruimte nodig. In deze appartementen hebben we weinig oppervlak. Daar wil je niet veel van ‘afsnoepen’ voor de bewoner. De Climarad past hier goed in.”

Portiekflat in Drachten, voor de renovatie.

Binnenunit warmtepomp in balkonkast

Naast de Climarad werd een Alpha Innotec lucht-waterwarmtepomp geïnstalleerd. Wetting: “De buitenunit, waar de warmte-uitwisseling plaatsvindt, bevindt zich op het dak. De binnenunit hebben we geplaatst in de voormalige balkonkast. De binnenunit bevat de tapwaterboiler, het buffervat, de pompen en de overige techniek. Het balkon is bij de renovatie veranderd in een wintertuin. Er is glas voor gekomen. Er stond al een buitenkast op. Dit was voor ons – gezien de ruimte voor de bewoners – de enige goede plek voor een groot toestel als binnenunit.”

Waarom is er niet gekozen voor een water-waterwarmtepomp? Wetting: “Deze heeft een bron in de grond. Hiervoor moet je boren. Prijstechnisch was dit niet gunstig. Ook heeft dat voor bewoners tijdens de bouw meer impact. Een water-waterwarmtepomp kent een hoger rendement. Maar je moet per project afwegen of dit voordeel ook de hogere kosten dekt.”

Zonnepanelen aan gevels

Tot slot zijn er zonnepanelen geplaatst, maar niet alleen op het dak. Daar was te weinig ruimte. “Dus hebben we ook in de gevel zonnepanelen geplaatst”, vertelt Wetting. “Dat was een enorme leuke puzzel, samen met de aannemer, architect en Welstand. Veel gesprekken volgden, alsook duidelijke tekeningen. Want ja, met Welstand maak je afspraken als er nog niets staat. We hebben ze ervan kunnen overtuigen dat panelen aan de gevel niet lelijk hoeven te zijn. Integendeel. Punt is dat het nog maar weinig wordt toegepast. Er bevinden zich nu vier horizontale banen onder de kozijnen. Deze zijn mooi sluitend en vallen weg in het gevelvlak. De voorkant van de panelen zitten evenwijdig aan de overige afwerkingen van de flat. Het is een net geheel geworden.”

Bouwkundige aanvullingen

In het pilotproject zijn ook andere duurzame technieken en materialen gebruikt. Naast de beglazing van triple glass en de isolatie van de beganegrondvloer zijn de appartementen rondom voorzien van een zestien centimeter dik isolatiepakket. De woningen zijn bovendien all electric; de keuken bevat onder andere een inductiekookplaat.

De appartementen kregen rondom een isolatielaag van 16 cm.

Nul op de energierekening

Het pilotproject is in september vorig jaar afgerond. Het is nog te kortdag om te zeggen dat de woningen inderdaad NOM zijn. “De winter is pas begonnen, dus we kunnen nog niet alles controleren”, aldus Wetting.

Naar schatting zal zo’n 4.500 kWh per appartement gegenereerd worden door de zonnepanelen. Daar zal ongeveer 2.000 kWh afgaan voor gebouwgebonden installaties. De bewoners krijgen een bundel van 2.500 kWh per jaar, waar ze het huishoudelijk verbruik mee kunnen verrekenen. Blijven ze daar binnen, dan ‘vervalt’ de energierekening. Wetting: “Accolade heeft ervoor gekozen om de huur iets te verhogen. Dit weegt echter ruimschoots op tegen het uitblijven van de energierekening. Verbruiken bewoners meer dan de bundel, dan krijgen ze voor het extra verbruik aan het eind van het jaar een rekening.”

Energieverbruik monitoren met een app

Om het energieverbruik te monitoren heeft Jorritsma een app beschikbaar gesteld die door middel van de slimme meter in de meterkast de gegevens verzamelt. De app geeft inzicht in het verbruik van huishoudelijke apparatuur en de opwekking door de zonnepanelen aan zowel bewoners, Accolade als de aannemer. Hendrik Wetting: “Ook zien we wat er aan tapwater wordt verbruikt. Ligt het nog wel binnen ‘het normale’? Sluit de bewoner een groot zeeaquarium aan met een enorm verwarmingselement, dan is hij aan het einde van het jaar niet NOM. Overigens, blijkt hij meer dan de norm aan energie te verbruiken, dan wordt hij daarin wel door Accolade gecoacht.”

Geen adviseur betrokken

Bij het pilotproject is de adviseur alleen betrokken geweest bij toetsing van installaties. Waarom deze keuze? Wetting: “De lijnen zijn korter zonder adviseur. Bovendien zijn wij samen met de aannemer gericht op de maakbaarheid en niet zozeer op de theoretische waarde.” Het pilotproject in Drachten lijkt een succes. Inmiddels zijn ook andere NOM-projecten in portiekflats gestart in Noord-Nederland.