Tekst: Tijdo van der Zee

Welke techniek komt de komende jaren als winnaar uit de bus? Heeft straks elk huis pv-panelen? Een warmtepomp? Of wellicht een micro-wkk? Gaan we helemaal elektrisch en kunnen we van het gas af?

Het zijn vragen waar Theo Smits eigenlijk het antwoord niet op kan en wil geven. De duurzaamheidsadviseur wedt liever op meerdere paarden. Theo Smits werkt al bijna 40 jaar in de bouw, voor verschillende aannemers. In Boxtel was hij 12 jaar geleden betrokken bij de realisatie van EPC=0-woonwijk In Goede Aarde. Vanaf die tijd is hij zich steeds meer gaan verdiepen in duurzaamheid. Sinds 2012 is Smits adviseur Duurzaamheid en Energie binnen Heijmans.

“Ik ben pragmatisch. In het ene geval is de ene oplossing beter en in het andere geval kan je beter een ander pad bewandelen.” Smits waakt ervoor dat hij zich niet in een hoek laat duwen. “We moeten oppassen dat we in onze duurzame zoektocht niet te dogmatisch worden. Er zijn nu verschillende kampen aan het ontstaan, die allemaal heel sterk in hun eigen gelijk geloven. Dat is eigenlijk heel jammer.”

‘Techniekneutrale’ overheid

Natuurlijk moeten we veel duurzamer worden en daarin is sturing nodig van bovenaf, van de overheid, zegt Smits. Maar die sturing moet zich richten op het resultaat, niet alleen op welke maatregelen in een gebouw getroffen moeten worden. “Bepaal hoeveel CO2 bespaard moet worden en laat de markt bepalen hoe ze dat willen oplossen.”

Wat dat betreft is Smits tevreden met ex-minister Stef Blok, die eind vorig jaar besliste dat de Energie Prestatie Vergoeding (EPV) – een opslag op de huur na een duurzame renovatie – ook kan worden gevraagd van huurders in woningen die hun gasaansluiting hebben behouden. De coalitie Stroomversnelling had hier juist tégen gepleit. Blok beargumenteerde zijn besluit door te zeggen dat hij ‘techniekneutraal’ wenst te zijn. Smits: “Daar ben ik het principieel mee eens.”

Nieuwe eengezinswoningen Aireywijk.

Biomassaketel voor huurwoningen

Natuurlijk komen er met gasloos bouwen ook “hele leuke uitdagingen” bij, zegt Smits. Een mooi voorbeeld is het nieuwe centrum van het Noord-Brabantse Vlijmen. In het centrum van het dorp komt een appartementencomplex, bestaande uit 24 appartementen voor huurders en kopers, bovenop nieuwe winkels. De herontwikkeling van het nieuwe centrum is een samenwerking tussen de gemeente Heusden, wooncorporatie Woonveste en Heijmans. Om de warmtevraag te beperken hebben de woningen allemaal een dikke isolerende schil en voor de opwekking van elektriciteit liggen er pv-panelen op het dak. Warmtapwater en ruimteverwarming voor de veertien huurwoningen worden verzorgd door een collectieve biomassaketel.

“We waren al een tijd op zoek naar een geschikt project voor de zeer zuinige houtpelletketel die we hadden gevonden in Oostenrijk, bij fabrikant KWB”, zegt Smits. Het rendement van deze ketel ligt zo hoog – de fabrikant zegt dat een rendement van 96 procent haalbaar is – dat er te weinig restwarmte overblijft om er nog een elektrische generator achter te hangen en van de opstelling effectief een WKK te maken.”

Biomassa niet onomstreden

Smits heeft inmiddels genoeg ervaring in het duurzame wereldje om te weten dat biomassa niet geheel onomstreden is. Want als je niet uitkijkt, gaan er houtpellets de kachel in waarvoor oerbos gesneuveld is, of waarvoor landbouwgrond heeft moeten wijken. “Ik ben dan ook blij dat wij een contract hebben voor het onderhoud voor de komende twintig jaar. Daardoor hebben wij de garantie kunnen geven dat de biomassa gedurende de looptijd van het contract een duurzame oorsprong heeft.”

En om die belofte gestand te kunnen doen, heeft Heijmans zich grondig moeten oriënteren op de markt van biomassa. Smits: “Stel nu dat biomassaketels in de woningbouw echt gaan doorbreken. Dan weet je dat je moet gaan concurreren met andere toepassingen voor biomassa. Hierdoor krijgen wij dus automatisch een rol in de biomassaketen. Heijmans zal echt geen biomassa-expert worden, we blijven een bouwbedrijf, maar we moeten wel het gesprek aangaan met andere partijen. En dat doen we al.” Nederland zou best zelf meer biomassa kunnen gaan verbouwen, zegt Smits. “Een deel van de weilanden kunnen we hier wel voor gebruiken.”

Nieuwe woningen Aireywijk voor groene huurders.

Valkuilen bij BENG

Een beetje duwen hier, een beetje trekken daar. Smits is niet vies van lobbywerk. Zo zit hij namens de NEPROM (Vereniging Nederlandse Projectontwikkeling Maatschappijen) in de commissie die de opvolger van de NEN 7120 gaat vormgeven. De NEN 7120 is op dit moment de bepalingsmethode voor de EPC van een woongebouw, en ook voor Bijna Energie Neutrale Gebouwen (BENG). “Ik probeer wat scherpe kantjes ervanaf te halen. De drie BENG-indicatoren zijn erg gericht op energieverbruik. En ik zie daar wel wat valkuilen ontstaan.”

“Neem bijvoorbeeld luxe villa’s. Daar zit veel glas in. Daardoor zijn de woningen lekker licht en kunnen we ook makkelijk voor verse luchttoevoer zorgen. Maar in de BENG-methode neigt men juist naar kleinere kozijnen, zodat de schil zijn isolerende waarde behoudt. Maar ik vind: als je dat energieverlies kunt compenseren met energieopwekking ergens anders in of op de woning, dat je dit stuk comfort moet kunnen bieden aan bewoners. Comfort is belangrijk. Je wilt dat mensen 50 jaar in zo’n woning willen blijven wonen.”

Comfort als vierde pijler

In dat licht moet Smits’ recente oproep geplaatst worden om de heilige drie-eenheid van de Trias Energetica te herzien. Die gaat uit van energiebesparing, gebruik maken van duurzame energie en resterende (fossiele) energievraag zo efficiënt mogelijk inzetten. Smits stelde in mei dit jaar op de website van Heijmans dat ‘comfort’ als vierde pijler mag worden toegevoegd. “De Trias Energetica is een goed stappenplan, maar we zijn in de woningbouw nu op zo’n duurzaam niveau aanbeland, op zo’n lage EPC, dat comfort een plaats moet kunnen krijgen.”

Het Energiedak ontwikkeld in samenwerking met Aerspire.

Geen ingewikkelde technologie

Zoals eerder gezegd wil Smits zich niet vastpinnen op één winnende technologie. Maar als hij dan toch een keuze moet maken, dan zal dat zijn: “Hou het eenvoudig. In de markt zie ik de meest ingewikkelde apparaten. Ik vind dat je met minimale inspanning het maximale resultaat moet zien te halen. Hoeveel krijg je terug voor elke geïnvesteerde euro?”

Uit de Heijmans-stal kan hij nog wel een voorbeeld halen. Het Energiedak, dat werd ontwikkeld in samenwerking met Aerspire. “Een compleet dak vol met pv-panelen en zonnecollectoren, waarbij onder de pv-panelen een spouw zit die dienst doet als schacht voor de af te voeren ventilatielucht. Hierdoor worden de pv-panelen gekoeld en presteren ze beter. Het warme water gaat de grond in op ongeveer 25 graden en komt er in de winter weer uit. De COP van de warmtepomp gaat hierdoor van de gebruikelijk 4 of 5 richting de 10.” Of dit dak nu echt zo lowtech is valt te bezien. Maar duurzaam is het in ieder geval wel.